Dit maakt zitten volgens wetenschappers net zo verslavend als alcohol en drugs

Nederlanders zijn deze week opnieuw uitgeroepen tot kampioen zitten. In de rubriek Gezond of niet duikt gezondheidsjournalist Tijn Elferink in een onderwerp waar verwarring over bestaat. Zitten is verslavend en de “stoornis in het stoelgebruik” moet volgens wetenschappers hetzelfde worden behandeld als afkicken van roken, alcohol en drugs.

Behandel stoelgebruik als een verslaving. Die opmerkelijke oproep deden verslavingsarts Robert van de Graaf, cardioloog Leonard Hofstra en hoogleraar Erik Scherder in de recentste editie van het internationale wetenschappelijke tijdschrift Journal of Physical Activity and Health.

“Wie de stoel gaat zien als potentieel schadelijk en verslavend, zit minder”, legt Van de Graaf uit. “Bij mensen die hun stoelgebruik gingen minderen, zagen we in de eerste weken afkickverschijnselen, zoals vermoeidheid, prikkelbaarheid en een onaangenaam of pijnlijk gevoel.”

In 2012 luidde gezondheidsorganisatie WHO de noodklok over ons zitgedrag. Scherder benadrukt al langer het nut van bewegen. “Mensen horen het aan, maar komen niet in beweging”, zegt de hoogleraar. En inderdaad: uit cijfers die TNO deze week publiceerde, blijkt dat we weer méér zijn gaan zitten: gemiddeld 10,1 uur op een doordeweekse dag.

“Als je zitten terugbrengt van acht naar onder de vier uur, levert dat enorme gezondheidswinst op.”

Leonard Hofstra, cardioloog

De stoel is een moderne uitvinding
Langdurig zitten zorgt ervoor dat jaarlijks 5,3 miljoen mensen vroegtijdig overlijden, weet cardioloog Hofstra. “Het verhoogt bijvoorbeeld het risico op hart- en vaatziekten, diabetes en hersenziektes. Als je zitten terugbrengt van acht naar onder de vier uur, levert dat enorme gezondheidswinst op.”

Verslavingsarts Van de Graaf las alle geschiedenisboeken over de stoel en stelde vast dat zitten op een stoel net als roken is aangeleerd. “Vroeger had niemand een stoel. Een koning of keizer had een troon, de rest zat gehurkt op de grond. Dat is voor de mens een heel natuurlijke houding.”

Comfortabele stoelen zijn een moderne uitvinding en horen thuis in het rijtje van alcohol, sigaretten, junkfood en drugs. “Stoelgebruik is misschien wel de meest voorkomende verslaving wereldwijd”, stelt de verslavingsarts. “Als ik de definities van verslavingszorg hanteer, is er bij veel mensen sprake van ernstige stoornis in het stoelgebruik.”

Focus op ongezond gedrag
In plaats van bewegen te bevorderen, moeten we vooral focussen op het verminderen van ongezond gedrag, zegt Van de Graaf. Scherder: “Het is voor een persoon wellicht moeilijker om meer te bewegen dan minder te gaan zitten.” Door oproepen meer groente en fruit te gaan eten, eten mensen niet automatisch minder junkfood, legt verslavingsarts Van de Graaf uit. “Als we het stoelgebruik verminderen, ontstaat ruimte en gaan mensen vanzelf meer bewegen.”

“Schrijf maar eens op hoeveel en waar je de afgelopen 24 uur op hebt gezeten. En daarna: wat voelde je daarbij?”

Robert van de Graaf, verslavingsarts

Als proef behandelde Van de Graaf een groep personen die excessief zitten. Hij behandelde hen zoals andere verslavingen worden behandeld. “Cognitieve gedragstherapie begint met bewustwording”, legt hij uit. “Schrijf maar eens op hoeveel en waar je de afgelopen 24 uur op hebt gezeten. En daarna: wat voelde je daarbij? En wat is de reden dat je die stoel gebruikte?”

Zitten heeft verslavende aspecten
Het resultaat: het stoelgebruik verminderde flink en de deelnemers werden fitter. Die hadden de eerste weken wel allerlei lichamelijke klachten, van nek tot billen. “Pijn en ongemak zijn ontwenningsverschijnselen”, verklaart Van de Graaf. Bovendien werkte het nieuwe gedrag aanstekelijk voor mensen in hun omgeving. “Dat effect zie je ook bij het afkicken van andere verslavingen zoals roken en alcohol.”

“Comfortabele stoelen kunnen de deur uit. Want als je niet lekker zit, dan zit je goed.”

Robert van de Graaf, verslavingsarts

De observatie dat zitten verslavende aspecten heeft, rechtvaardigt volgens cardioloog Hofstra, tevens hoogleraar aan het VUmc, vervolgonderzoek. “We kijken nu vooral naar de tabaks- en voedingsindustrie, maar ook producenten van stoelen zouden zich zorgen moeten gaan maken.”

Zelf kunnen we ook iets doen, zegt Van de Graaf. “Comfortabele stoelen kunnen de deur uit. Want als je niet lekker zit, dan zit je goed.” Breng die stoelen niet naar de kringloop. “Je geeft je peuken toch ook niet aan een ander?”

Het oordeel
Net als roken is zitten aangeleerd. Vooral comfort verleidt ons tot een zittend bestaan. Een “stoornis in het stoelgebruik” kan worden behandeld zoals andere verslavingen. Nieuw is daardoor de focus op het verminderen van slecht gedrag: afkicken. Daarmee ontstaat vanzelf meer ruimte om te bewegen.

Deze Gezond of niet verscheen eerder op NU.nl.